De Bijbel historisch bekeken

Religie behoort tot onze cultuur en kan dus historisch onderzocht, geëvalueerd en herbekeken worden. Wanneer we het geloof van de Grieken of Perzen bekijken, voelen weinigen zich daar persoonlijk bij betrokken en dat staat objectiviteit dan ook niet in de weg. Als we de geschiedenis van het christendom of islam onderzoeken wordt er echter vaak met andere gewichten gewogen, omdat deze nog beleden godsdiensten onze eigen identiteit in grote mate bepalen. In deze special wordt niettemin een poging ondernomen om de ontwikkeling van ons eigen geloof historisch te beschrijven. Dat dat soms pijnlijk ontnuchterend kan zijn, is een prijs die noodgedwongen betaald moet worden.

Intrinsieke controversie, of simpelweg: kop van jut

Bijbelonderzoek stuit heel vaak op felle reactie uit allerlei hoeken. Bepaalde vragen en kritiek worden soms als een persoonlijke aanval beschouwd, hoewel dit geenszins de bedoeling is. Maar het onderwerp draagt onvermijdelijk de controversie in zich mee, niet in de laatste plaats omdat in objectief onderzoek de rede soms diametraal tegenover geloof lijkt te staan. Maar zelfs die schijnbare tegenstelling kent historisch zijn eigen evolutie en is altijd deel geweest van de ontwikkeling van onze beschaving.

Niets nieuws onder de zon

Toen Griekse wijsgeren als Plato, Socrates, Aristoteles en Pythagoras hun eigen geloof kritisch begonnen onderzoeken, botsten ook zij tegen de traditie en geaccepteerde waarheden van de toenmalige godsdienst aan. Ze werden door hun tijds- en geloofsgenoten dan ook net zo vaak verketterd als sommige bijbelhistorici vandaag. In de middeleeuwen waren het vaak katholieke geestelijken die de filosofieën van onder andere Aristoteles aan onderzoek onderwierpen, maar aan een onderzoek van de katholieke geloofsleer werd veel minder aandacht besteed. De geschiedenis zelf lijkt ons te leren dat het vele eeuwen in beslag neemt voor het geloof van oudere generaties mocht in vraag gesteld worden. Gaat het over contemporaine geloofskwesties echter, moet voor de lieve vrede het verstand soms op nul gezet worden en stellingen en verklaringen inderdaad puur op geloof aanvaard worden. Mensen die toch vragen blijven stellen, of onvolkomheden aantonen, worden door velen in het beste geval als onruststokers afgedaan. Een heel modern etiket dat vaak op zelfs de meest onderlegde en academisch geschoolde onderzoekers geplakt wordt is dat van 'complottheorist'. Deze alternatieve benaming slaat dan natuurlijk niet alleen op de ketters van religieuze vraagstukken, maar gaat uit van dezelfde vooringenomenheid.

Ik ben de 'Weg' en de 'Waarheid'

Eén van de figuren die we uitgebreid bespreken is Jezus, die zo'n diepe impact heeft gehad op de wereldgeschiedenis. Uit alle bronnen lijkt ook hij ten zeerste bekommerd om de waarheid, zelfs al was die waarheid soms anders dat men accepteerde. Of hij nu al of niet werkelijk de zoon van God was, hij was ook mens en werd met dezelfde problemen geconfronteerd als elke andere 'complottheorist' vandaag. Dat maakt hem, na twee millennia, nog steeds tot één van de boeiendste en actuele figuren.
Het is vreemd hoe onze hedendaagse maatschappij het 'out of the box denken' in bepaalde aspecten van ons leven aanmoedigt, maar tegelijk van de mensen verwacht dat ze binnen de lijntjes van de aanvaarde denkkaders blijven lopen. Omdat het gevaar op gevoelige tenen te trappen in dit kader hoedanook niet te vermijden is, nemen we het voor lief en volgen we een paar paden die niet helemaal on-betreden zijn, maar nog lang niet plat-getreden.